تربیت ما تا چه زمانی ادامه دارد؟ آیا با رسیدن به سن جوانی تربیت پایان می یابد؟ یکی از مهم ترین روش های تربیت، تربیت به وسیله الگو است، شاید به همین دلیل است که در منابع اسلامی، بر بهره گیری از الگو و پی روی از اسوه های حسنه تأکید شده است.1
در دوره جوانی، که مهم ترین دوره تکوین شخصیت افراد است، رشد کمالات انسانی از سرعت بیشتری برخوردار می گردد. جوان معمولا برای نیل به این هدف به دنبال ابزارها و شیوه های مؤثری می گردد، که یکی از مهم ترین اموری که در این راستا واقع می گردد سرمشق و الگویی است که مراحلی از کمالات را با موفقیت پیموده باشد.
به تعبیر قرآن کریم، پیامبر اکرم (ص) بهترین نمونه و سرمشق زندگی است.
«لَقد کان لَکم فی رَسُول اللّه أسوة حسنة لِمَن کانَ یرجُوا اللّه و َالیوم الآخر و ذکََر اللّه کثیرا؛ (سوره ی احزاب، آیه ی 21.) قطعا برای شما در [خصلت ها و روش زندگی] پیامبر خدا سر مشق نیکو و پسندیده است، برای کسی که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدای را بسیار یاد می کند.
امام صادق(ع) می فرمودند: «إنّ اللّه أدّب نبیه فأحسن أدبه فلمّا أکمل له الأدب قال: إنّک لعلی خُلُق عظیم». 2 خداوند پیامبرش را به نیکوترین آداب ادب آموخت ، آن هنگام که کامل شد، فرمود: تو بر اخلاقی بزرگ هستی.
آری؛ حرکات، رفتار، سکوت و سخن گفتن پیامبر، جنگ و صلح پیامبر، همه و همه درس زندگی و راه گشای راه مردان الهی است. باید دید پیامبر چه کرد که در کمترین زمان، بیشترین و بزرگترین و آرمانی ترین انسان ها را ساخت، و با عظمت ترین تأثیر تاریخی خلقت انسان را بر جای گذاشت، و دور افتاده ترین و عقب مانده ترین انسان ها را به قلّه ی رفیع انسانیت و انسانیات اخلاقی و کرامات انسانی بالا برد و از آنان چهره هایی ابدی ساخت.
خود آن حضرت فرمود: «بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»3 بعثت با این هدف در عالم پدید آمد که مکرمت‌های اخلاقی و فضیلت‌های روحی بشر عمومیت پیدا کند و به کمال برسد.
تا کسی خود دارای برترین مکارم اخلاق نباشد، خداوند متعال این مأموریت عظیم و خطیر را به او نخواهد داد؛ لذا در اوایل بعثت، خداوند متعال خطاب به پیغمبر میفرماید: "و إنک لعلی خلق عظیم" (سوره قلم، آیه 4)
ساخته و پرداخته شدن پیغمبر، تا ظرفی بشود که خدای متعال آن ظرف را مناسب وحی خود بداند، مربوط به قبل از بعثت است؛ لذا وارد شده است که پیغمبر اکرم که در جوانی به تجارت اشتغال داشتند و درآمدهای هنگفتی از طریق تجارت بدست آورده بودند، همه را در راه خدا صدقه دادند؛ بین مستمندان تقسیم کردند.
در این دوران که دوران اواخر تکامل پیغمبر و قبل از نزول وحی است -دورانی که هنوز ایشان پیغمبر هم نشده بود- پیغمبر از کوه حرا بالا میرفت و به آیات الهی نگاه میکرد؛ به آسمان، به ستارگان، به زمین، به خلایقی که در روی زمین با احساسات مختلف و با روش گوناگون زندگی میکنند. او در همۀ اینها آیات الهی را میدید و روز به روز خضوع او در مقابل حق، خشوع دل او درمقابل امر و نهی الهی و ارادۀ الهی بیشتر میشد و جوانه های اخلاق نیک در او روز به روز بیشتر رشد میکرد. پیامبر قبل از بعثت، با مشاهدۀ آیات الهی، روزبه روز پربارتر میشد، تا به چهل سالگی رسید. دل او درچهل سالگی نورانی ترین دل ها، خاشع ترین دلها، پر ظرفیت ترین دل ها برای دریافت پیام الهی بود.
وقتی به این مرحله از معنویت و روحانیت و نورانیت و اوج کمال رسید، آن وقت خدای متعال درهای آسمان و درهای عوالم غیبی را به روی او باز کرد؛ چشم او را به عوالم معنوی و عوالم غیبی گشود، تا اینکه جبرئیل امین بر او نازل شد و گفت :"اقرأ"؛ سرآغاز بعثت.
این مخلوق بی نظیر، این انسان کامل که قبل از نزول وحی الهی به این مرحلۀ از کمال رسیده است، از اولین لحظۀ بعثت، یک جهاد مرکّب همه جانبۀ دشوار را آغاز کرد و 23 سال در نهایت دشواری این جهاد را پیش برد. جهاد او در درون خود، جهاد با مردمی که از حقیقت هیچ ادراکی نداشتند و جهاد با آن فضای ظلمانی مطلق بود.
تاریخ را نگاه کنید؛ صفحۀ ظلمانی تاریخ، سراسر زندگی بشر را فرا گرفته بود. مجاهدت با این قدرت عظیم و تلاش بی وقفه و غیر قابل تصور از اولین ساعات بعثت و تحمل وحی الهی برای پیغمبر آغازشد؛ او همۀ توان خودرا به کار برد تا اینکه بتواند این دنیا را در آستانۀ یک تحول عظیمی قرار بدهد؛ و موفق شد. 6
منابع:
1. روش الگویی در تربیت اسلامی/مجله معرفت، شماره 69 , قائمی مقدم، محمد رضا
2. تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج13،ص357.
3. تفسیر نور الثقلین، ج5، ص390.
4. بحارالانوار/ج17/ص309
5. نهج البلاغه خطبه2
6. انسان 250 ساله/ص 30
